Μάκρο 2023: Η εξάρτηση από τη Ρωσία και τα υψηλότερα χρέη από κληρονομιές επιβραδύνουν την ανάκαμψη της Ανατολικής Ευρώπης
Η βελτίωση των μακροοικονομικών προοπτικών για τη ζώνη του ευρώ δεν πρέπει να συγκαλύπτει τις δυσκολίες που βρίσκονται μπροστά μας για την οικονομική περιοχή, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Το μπλοκ του ευρώ εξακολουθεί να βρίσκεται στα πρόθυρα της ύφεσης, αλλά αυτή η ύφεση που εξακολουθεί να αναμένεται μπορεί τώρα να είναι ηπιότερη από ό,τι αναμενόταν προηγουμένως. Ο πληθωρισμός της ευρωζώνης προβλέπεται να παραμείνει υψηλότερος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και ένα μεγάλο μέρος αυτού του πόνου σε υψηλότερο κόστος δανεισμού για τις επιχειρήσεις και χαμηλότερα πραγματικά εισοδήματα και αγοραστική δύναμη για τα νοικοκυριά δεν έχει ακόμη απορροφηθεί.
Η τρέχουσα συναίνεση είναι για τουλάχιστον άλλες 100 μονάδες βάσης σε αυξήσεις επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) – συμπεριλαμβανομένων 50 μονάδων βάσης αυτή την εβδομάδα (1η Φεβρουαρίου) και άλλων 50 μονάδων βάσης τον Μάρτιο. Το ΑΕΠ της Ευρωζώνης αναμένεται να έχει αποτρέψει τη συρρίκνωση το 4ο τρίμηνο, καθώς ο ήπιος χειμώνας άμβλυνε τη ζήτηση ενέργειας, υποστηριζόμενη από την επικράτηση των κρατικών ανώτατων ορίων τιμών ενέργειας. Οι ελλείψεις στον εφοδιασμό έχουν επίσης αμβλυνθεί, μετριάζοντας τις πληθωριστικές πιέσεις στις οικονομίες της ευρωζώνης που χαρακτηρίζονται από έντονη μεταποιητική δραστηριότητα.
Σε αυτό το τελευταίο άρθρο της σειράς μακροοικονομικών άρθρων μας για επιλεγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες, εξετάζουμε τις προοπτικές για την Ελλάδα, Κύπρο και Κροατία.
Ελλάδα
Οι ουσιαστικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις στην ελληνική οικονομία – από τη μείωση των αποθεμάτων μη εξυπηρετούμενων δανείων μέχρι την αναζωογόνηση του τουρισμού και των εξαγωγών – συνέβαλαν στην τόνωση της εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων και των καταναλωτών και στην επαναφορά του ΑΕΠ στα προ της πανδημίας επίπεδα.
Η ελληνική οικονομία προβλέπεται να επιβραδυνθεί στο 1,1% το 2023, από 5,1% πέρυσι, και να ανακάμψει για να προσεγγίσει το 2% το 2024, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), καθώς η οικονομική δραστηριότητα εξασθενεί σε ολόκληρη την ευρωζώνη και η εγχώρια ιδιωτική κατανάλωση υποχωρεί.
Οι πανδημικές πολιτικές της Ελλάδας έχουν θέσει την οικονομία σε ισχυρότερη βάση μπαίνοντας στον παγκόσμιο κύκλο νομισματικής σύσφιξης που καθοδηγείται από τον πληθωρισμό, αλλά τα δημόσια οικονομικά της χώρας δεν είναι ακόμη σε βιώσιμα επίπεδα. Τα επίπεδα του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ μειώθηκαν στο 175% το 2022, από πάνω από 200% το 2020, σύμφωνα με τα δεδομένα (στα Αγγλικά) του ΟΟΣΑ.
Η αύξηση του ενεργειακού κόστους, η μείωση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος, υψηλότερα επιτόκια δανεισμού και η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους έχουν πλήξει τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Επιπλέον, η παράταση της ενεργειακής κρίσης και οι αυξημένες τιμές των τροφίμων, λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία, διατηρούν ανοδικές πιέσεις στον πληθωρισμό, καταστέλλουν την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών και, τελικά, οδηγούν σε βραδύτερη οικονομική ανάπτυξη το 2023. Η γειτνίαση της Ελλάδας με τον χερσαίο πόλεμο στο κατώφλι της Ευρώπης επιτείνει το κακό κλίμα.
Σύμφωνα με το μεγαλύτερο μέρος του ευρώ, ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ υποχώρησε στην ελληνική οικονομία στο τέλος του περασμένου έτους. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), ο πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ αυξήθηκε κατά 7,2% τον Δεκέμβριο (στα Αγγλικά), σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν. Ο πληθωρισμός των τιμών καταναλωτή κορυφώθηκε στο 12,1% το έτος έως τον Οκτώβριο του 2022, στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 25 ετών, αποδυναμώνοντας τη ζήτηση, καθυστερώντας τις επενδύσεις και διαβρώνοντας την αγοραστική δύναμη για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Στον ελληνικό μεταποιητικό τομέα, οι συνθήκες ζήτησης αναμένεται να παραμείνουν αδύναμες το 2023. Η S&P Global προβλέπει ότι η βιομηχανική παραγωγή θα συρρικνωθεί κατά 1,6% το 2023, έπειτα από μια απότομη μείωση των πωλήσεων που καθοδηγείται από τη συρρίκνωση των διεθνών παραγγελιών, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (στα Αγγλικά) του δείκτη PMI για την Ελλάδα.
Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων ήταν πιο ευαίσθητη στη διεθνή αστάθεια (στα Αγγλικά) από ό,τι άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες, λόγω της χαμηλότερης πιστοληπτικής της ικανότητας και της περιορισμένης ρευστότητας στη δευτερογενή αγορά ομολόγων. Ως αποτέλεσμα, το κόστος δανεισμού για το ελληνικό δημόσιο και τις επιχειρήσεις ανατιμήθηκε υψηλότερα, αυξάνοντας την πίεση στις δεσμεύσεις για κρατικές δαπάνες και στους εταιρικούς ισολογισμούς έως το 2023. Η δημοσιονομική βιωσιμότητα και η αξιοπιστία παραμένουν μία από τις ύψιστες πολιτικές προτεραιότητες της Ελλάδας, καθώς η κυβέρνηση στοχεύει στην ανάκτηση μιας αξιολόγησης επενδυτικής βαθμίδας για το δημόσιο χρέος, προκειμένου να επεκτείνει τις επενδύσεις και να μειώσει το κόστος χρηματοδότησης.
Κύπρος
Η κυπριακή οικονομία αναμένεται να εισέλθει σε ήπια και σύντομη ύφεση (στα Αγγλικά) μέχρι το πρώτο τρίμηνο, με σταδιακή ανάκαμψη από τα μέσα του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ).
Οι καταλυτικοί παράγοντες της ύφεσης συνάδουν με τους μακροοικονομικούς αντίξοους παράγοντες σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Το κυπριακό ΑΕΠ αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 2,5% το 2023 και να αυξηθεί στο 3,1% τα έτη 2024 και 2025, σύμφωνα με την ΚΤΚ. Η οικονομική δραστηριότητα προβλεπόταν στο 5,8% το 2022. Οι προβλεπόμενοι καθοδικοί κίνδυνοι για το ΑΕΠ περιλαμβάνουν την πιθανότητα χειρότερων από τις αναμενόμενες προοπτικές για το διεθνές περιβάλλον ζήτησης και πιο επίμονες καθυστερημένες επιπτώσεις από τις υψηλότερες τιμές της ενέργειας.
Το ποσοστό ανεργίας προβλέπεται να μειωθεί στο 6,7% το 2022, από 7,5% το 2021. Οι προσδοκίες για την απασχόληση κατά τα επόμενα έτη υποδηλώνουν οριακή πτωτική τάση, με την ανεργία να διολισθαίνει στο 6,5% το 2023 και στο 5,9% το 2024, σύμφωνα με τις προβλέψεις της CBC.
Ο πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά το 2022 σε 8,1% σε εναρμονισμένους όρους, από 2,3% το 2021, σύμφωνα με την ΚΤΚ. Για τα επόμενα τρία έτη προβλέπεται σταδιακή εξομάλυνση των πληθωριστικών πιέσεων, οι οποίες θα φθάσουν το 3,3%, το 1,7% και το 1,8% αντίστοιχα, σημαντικά λόγω της μείωσης των τιμών της ενέργειας. Οι μισθοί θα αυξηθούν το 2023, λόγω της αυτόματης αναπροσαρμογής των μισθών. Νέες διαπραγματεύσεις για πολυετείς συλλογικές συμβάσεις μισθών θα ξεκινήσουν επίσης από το τρέχον έτος.
Η υψηλή έκθεση της Κύπρου στη Ρωσία μέσω των επενδυτικών και τουριστικών της διασυνδέσεων εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους. Επιπλέον, η Κύπρος εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τις εισαγωγές πετρελαίου και πετρελαιοειδών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που καθιστά τον εγχώριο πληθωρισμό και τους όρους εμπορίου ιδιαίτερα ευαίσθητους στις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου, σύμφωνα με την αξιολόγηση Fitch (στα Αγγλικά).
Κροατία
Η οικονομία της Κροατίας αναμένεται να χάσει τη φόρα της το 2023, καθώς οι πληθωριστικές πιέσεις υποβαθμίζουν τη ζήτηση από τους βασικούς εμπορικούς εταίρους της ευρωζώνης και στο εσωτερικό, επιβραδύνοντας τις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών. Η οικονομική ανάπτυξη προβλέπεται να επιβραδυνθεί στο 0,8% το 2023, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, αν και η υψηλότερη απορρόφηση των κονδυλίων της ΕΕ παρουσιάζει ανοδικούς κινδύνους για τις προοπτικές αυτές μέσω της αύξησης των δημόσιων επενδύσεων. Η Κροατία δικαιούται επιχορηγήσεις ύψους 5,5 δισ. ευρώ και δάνεια ύψους 3,6 δισ. ευρώ από την ΕΕ, που συνδέονται με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε ολόκληρη την οικονομία για τη μείωση της αναποτελεσματικότητας της αγοράς, τη βελτίωση της δημοσιονομικής αποκέντρωσης και τον εκσυγχρονισμό των τομέων της υγείας και της εκπαίδευσης.
Η Κροατία εντάχθηκε στη ζώνη Σένγκεν της ΕΕ χωρίς σύνορα και υιοθέτησε το ευρώ την 1η Ιανουαρίου 2023, γεγονός που θα δώσει ώθηση στην τουριστική βιομηχανία της οικονομίας, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 25% του ΑΕΠ και της απασχόλησης. Η υιοθέτηση του ευρώ θα βελτιώσει επίσης την προσαρμοστικότητα της κροατικής οικονομίας σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς, σύμφωνα με τη Fitch Ratings. Η Κροατία προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2013.
Η Κροατία είναι λιγότερο εκτεθειμένη στην ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση, δεδομένης της διαφοροποίησης των πηγών εισαγωγής ενέργειας και των μεγάλων εγχώριων εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου. Οι αρχές επιθυμούν να επεκτείνουν σημαντικά την ικανότητα της Κροατίας σε υγροποιημένο φυσικό αέριο και αγωγούς φυσικού αερίου, ώστε να μετατραπεί η Κροατία σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.
Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ αυξήθηκε κατά 13,1% τον Δεκέμβριο, μετά την αύξηση κατά 13,5% τον Νοέμβριο, σύμφωνα με το Κροατικό Στατιστικό Γραφείο (στα Αγγλικά), λόγω των υψηλών τιμών στα τρόφιμα, τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία, τα είδη οικιακής επίπλωσης και την ενέργεια. Ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός της Κροατίας επιταχύνθηκε στο 10,8% πέρυσι από 2,6% το 2021 και 0,1% το 2020. Ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός προβλέπεται να μειωθεί στο 5,6% το 2023 και στο 3% το 2024, λόγω των επιδράσεων της βάσης και της επιβράδυνσης της οικονομίας, αναφέρει η Fitch, προσθέτοντας ότι τα ανώτατα όρια τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου της κυβέρνησης, που πιστώνονται ότι απέτρεψαν ένα υψηλότερο πληθωριστικό σπιράλ, θα πρέπει να συνεχιστούν φέτος.
Η αύξηση των μισθών φαίνεται ότι θα παραμείνει συγκρατημένη κάτω από τον πληθωρισμό, παρά τη στενότητα της αγοράς εργασίας. Οι καθοδικοί κίνδυνοι για τις προοπτικές περιλαμβάνουν τον αντίκτυπο του υψηλότερου κόστους δανεισμού για την κυβέρνηση και τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος μπορεί να θέσει προκλήσεις για τα δημόσια οικονομικά και το εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
James Wallace is an editor, journalist, researcher and corporate writer on economics, geopolitics, finance, real estate, private equity, aviation, infrastructure and technology. He co-founded CoStar News in the UK in April 2011, and now works for multiple media organisations and corporations across writing, research, marketing/PR and consulting. He is an aspiring psychologist.
(Δικαιώματα εικόνων: https://www.istockphoto.com/)